lý thái tổ là ai

Lý Thái Tổ 李太祖
Hoàng đế nước ta
Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội Bạn đang xem: lý thái tổ là ai
Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì	21 mon 11 năm 1009 – 31 mon 3 năm 1028 (18 năm, 131 ngày)
Tiền nhiệm	Sáng lập triều đại Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệm	Lý Thái Tông
Thông tin yêu chung
Sinh	8 mon 3, 974 Từ Sơn, TP Bắc Ninh
Mất	31 mon 3, 1028 (54 tuổi) Điện Long An, Thăng Long
An táng	Thọ Lăng
Tên thật Lý Công Uẩn (李公蘊) Niên hiệu Thuận Thiên (順天) Tôn hiệu Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính hoàng thượng (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝) Thụy hiệu Thần Vũ hoàng thượng (神武皇帝) Miếu hiệu Thái Tổ (太祖)
Triều đại	Nhà Lý
Thân phụ	Hiển Khánh vương
Thân mẫu	Phạm Thị Ngà
Tôn giáo	Phật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua gây dựng rời khỏi căn nhà Lý (hay thường hay gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với căn nhà Tiền Lý tự Lý Nam Đế sáng sủa lập) nhập lịch sử hào hùng nước ta, trị vì thế từ thời điểm năm 1009 cho tới Khi tắt thở nhập năm 1028

Thời gian lận trị vì thế của ông đa số nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì thế lòng dân ko phục được căn nhà Lý. Khi lòng dân đang được yên tĩnh, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La nhập năm 1010, thay tên trở thành Thăng Long, khai mạc cho việc cách tân và phát triển lâu lâu năm trong phòng Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu xuân năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhường nhịn ngôi mang lại ông xã Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp sụp...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ rệt tính danh của phụ vương, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau khoản thời gian Lý Công Uẩn đăng vương. Đại Việt sử lược chép ông với cùng một anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.^[1]

Lên 3 tuổi tác, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ đang được mưu trí, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi tác, Công Uẩn được gửi thanh lịch căn nhà sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay lập tức khen: Đứa nhỏ nhắn này sẽ không nên người thông thường, tăng trưởng ắt hoàn toàn có thể giải nguy khốn tháo gỡ, thực hiện bậc minh công ty nhập thiên hạ.^[2]

Tướng căn nhà Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn tham gia quân team. Năm 1005, Lê Đại Hành chết giẫm, những hoàng tử giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh làm thịt nhằm giành ngôi. Các quan tiền kinh hãi quăng quật chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua tuy nhiên khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải tuyên dương ông là kẻ trung nghĩa, nối tiếp trọng dụng, mang lại thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân ái vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên theo gót Thiền sư Vạn Hạnh nhập hầu Lê Đại Hành ở trở thành Hoa Lư. Công Uẩn được vua mang lại ở lại kinh tiếp thu kiến thức quân sự chiến lược, lại gả đàn bà rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và đặc phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí người bạn đường ở trở thành Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng quan tiến chức Điện chi phí Chỉ huy sứ.^[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Khi Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở mùi hương Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) với cây gạo bị sét tiến công, với chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới mẻ bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết bọn họ Lý hưng vượng, vớ nổi lên cơ nghiệp. Nay coi nhập thiên hạ người bọn họ Lý thật nhiều, tuy nhiên không một ai vày Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại cầm binh quyền nhập tay, hàng đầu muôn dân chẳng nên Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi đang được rộng lớn 70 tuổi tác, khao khát được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông ra làm sao, thực là loại may ngàn năm với một. Công Uẩn kinh lời nói ấy bị lộ, bảo người anh đem Vạn Hạnh giấu quanh ở Tiêu Sơn.^[4]

Cũng theo gót Toàn thư, với lượt Lê Long Đĩnh ăn trái khoáy lê lại thấy hột lý, mới mẻ tin yêu câu nói. sấm ngữ, ngầm truy sát người bọn họ Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không trở nên sợ hãi. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh tổn thất, Thái tử còn nhỏ nhắn, nhị người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn làm thịt bị tiêu diệt.^[5]Chi hậu Đào Cam Mộc thám thính biết Công Uẩn ham muốn nhận ngôi, mới mẻ nhân khi vắng vẻ phát biểu khích Công Uẩn về sự việc tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc thư thả bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới mẻ dám trị ngôn. Nay ông lại ham muốn tố cáo tôi thì tôi ko nên là kẻ kinh chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố cáo ông, chỉ kinh câu nói. phát biểu bật mí thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông cơ thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua^[6].

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ với nêu rời khỏi việc dân gian lận tháp canh đoán rằng Lý Công Uẩn làm thịt Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:^[7]

Lý Công Uẩn đăng vương nhà vua ngày 21/11/1009, bịa niên hiệu Thuận Thiên, tức thị "theo ý trời". Ông truy phong phụ vương là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 nương nương, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các đàn ông không giống cũng rất được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người đàn bà không giống là Lý Báo Hòa được gả mang lại động công ty Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Hoa Lư vốn liếng là đế kinh của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 trong những địa điểm cố thủ ngẫu nhiên Một trong những những mỏm núi đá nằm sát rìa phía Đông Nam đồng vày sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng vày sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí tháp canh của những tỉnh phía Nam nhìn rời khỏi đồng vày sông Hồng.^[8]. Lúc đăng vương, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở thành hẹp, khu đất thấp", ham muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)^[9]. Nhà vua rời khỏi chiếu rằng:

Sử chép rằng những quan tiền đều đồng tình với căn nhà vua: "Bệ hạ vì thế thiên hạ lập kế tiếp lâu bền hơn, bên trên mang lại nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới mang lại dân bọn chúng được sầm uất phong lưu, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Thuận Thiên loại nhất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới mẻ cho tới đậu ở bên dưới trở thành, thấy với con cái dragon vàng sinh ra, nhân thế gọi là là Thăng Long, ngay lập tức lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở thành lũy, sửa thanh lịch phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, TP Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, nhập phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều phải sở hữu lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ độc lập. Thái Tổ Khi đăng vương sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm thanh lịch nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết chừng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương nhập năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường thanh lịch triều cống, việc bang kí thác thời bấy giờ khá yên tĩnh trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ nên sai Lý Phật Mã tiến công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy nhiên từ thời điểm năm này cho tới Khi Lý Thái Tông chinh trị Chiêm Thành lượt 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một lượt nào là sứ Chiêm thanh lịch cống. Năm 1044, Lý Thái Tông với phát biểu với triều thần: "Tiên đế tổn thất cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, tuy nhiên Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake nào là thanh lịch cống".^[10]

Lý Thái Tổ phân chia nước nhà thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở rời khỏi là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Án Thư , Tân Yên^[11].

Quan chế căn nhà Lý thừa kế căn nhà Tiền Lê, ban văn - võ với 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu thốn sư, thiếu thốn phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu thốn úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.^[12] Ngoài quan tiền ngoài triều đình với những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Bên cạnh đó với những châu bậc bên dưới tuy nhiên người hàng đầu là thủ lĩnh.^[13]

Năm 1013, triều đình lăm le rời khỏi 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy, ao; thuế khu đất trồng dâu và bến bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối hạt lên đường Ải quan; thuế sừng bại liệt, ngà voi quý hiếm và mùi hương bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc hoa quả trái cây.^[14] Lúc mới mẻ đăng vương, căn nhà vua miễn thuế mang lại dân nhập 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, căn nhà Lý cốt siêng nghề nghiệp nông cùng với nước nhiều, nhập 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.^[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Thuận Thiên loại nhị (1011), Lý Thái Tổ đem quân lên đường trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tiến công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình lăm le Diễn Châu, vốn liếng vẫn tồn tại trực thuộc tay Lê Long Tung căn nhà Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen ngòm, dông tố sấm rất rộng lớn. Thấy vậy, ông nhóm mùi hương và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lấn phía trên dân, ngơm ngớp lo sợ kinh như chuẩn bị rơi xuống vực sâu sắc, không đủ can đảm cậy binh uy tuy nhiên lên đường tiến công dẹp càn bậy. Chỉ vì thế người Diễn Châu không tuân theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ông xã hóa học, ko thể lượng thứ. Còn trong những lúc tiến công nhau, hoặc làm thịt oan kẻ trung hiếu, hoặc sợ hãi lầm kẻ hiền lành bổng, cho tới nỗi hoàng thiên nổi nóng nên tỏ cho thấy thêm tội trạng, dẫu gặp gỡ tổn sợ hãi cũng không đủ can đảm ân oán trách cứ. Đến như sáu quân thì tội lỗi hoàn toàn có thể dung loại, van nài lòng trời soi xét". Sau Khi khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.^[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn thanh lịch vượt lên biên thuỳ Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.^[17]

Mùa đông đúc, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa theo gót người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tiến công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn kinh, đem trang bị đảng trốn nhập rừng núi.^[17]

Năm 1014, vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhị tướng tá Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí đem trăng tròn vạn quân tiến công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến thủ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau Khi châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tiến công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt làm tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn nhập Đại Việt sử lược). Sau thành công, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh mang lại viên nước ngoài y sĩ Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt rất rất hậu. Cùng năm cơ, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.^[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ đem quân lên đường tiến công Chiêm Thành ở trại Ba Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị xã Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng tá Chiêm là Ba Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới vượt lên nửa.^[17]

Tháng 12 năm 1021, thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân ái trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - thanh lịch tiến công phá huỷ biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.^[19] Lý Thái Tổ rời khỏi mệnh lệnh mang lại Dực Thánh vương vãi tiến công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tiến công cho tới châu Như Hồng nhập khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), nhóm kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc đang được thuật lại vụ việc này nhập sách An Nam chí lược rằng:^[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ phát biểu Giao Châu nhập cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn mang lại Giao Châu và sai sứ theo gót đòi hỏi lại. Nguyên trước đó với dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan tiền thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời nhập, tiếp cận nửa đàng lại ngăn ko mang lại nhập. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu thám thính hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua bắt dân Mường, tiến công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã đem quân tiến công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tiến công châu Đô Kim. Cùng năm cơ, căn nhà vua tu sửa trở thành Thăng Long.^[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tiến công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng lên đường tiến công châu Văn.^[21]

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ xuất thân ái kể từ miếu chiền, sau khoản thời gian đăng vương rất rất khoản đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau khoản thời gian đang được dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc trước tiên ông thực hiện là ngay lập tức xuất rời khỏi 2 vạn quan tiền nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).^[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ thanh lịch nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông thuận tình, trao mang lại vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây viết tự chủ yếu tay vua Tống ghi chép.^[23]

Xem thêm: ái thê là gì

Cùng năm, sau khoản thời gian đã và đang được thi công Hoàng trở thành, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ma lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở thành về phía phái nam dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài y sĩ Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc thanh lịch nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh mang về nhằm nhập kho Đại Hưng.^[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo nhập nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tiến thoái nghe kinh pháp.^[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng vương vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước đang được dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và chừng mang lại thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì xài phí của nả mức độ lực nhập việc thổ mộc ko biết chừng nào là tuy nhiên kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ dường như không được chất lượng tốt, thông thường xuyên nhức yếu đuối. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ tắt thở ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, hưởng trọn lâu 54 tuổi tác.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới đây đời, việc tế táng lại liên tục, thì tía vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở thành, nhằm mục tiêu mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã^[25]. Thái tử đem quân nhập trở thành, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng tá quân Lê Phụng Hiểu rút gươm rời khỏi chỉ nhập Vũ Đức vương vãi tuy nhiên bảo rằng: "Các người nhòm ngó ngôi cao, Khi dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên vương, bên dưới trái khoáy nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu van nài dưng nhát gươm này!". Nói xong xuôi chạy xông nhập chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy kinh nên quăng quật chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng nên chạy trốn, về sau van nài rời khỏi sản phẩm, được buông tha cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông kế tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

• Cha: Hiển Khánh vương.
• Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
• Anh em:

1. Dực Thánh vương vãi, với sách ghi là đàn ông.^[27]

• Hậu phi: Thái Tổ lập 9 nương nương, nhập cơ với một trong những người được sử ghi danh hiệu:^[28]

1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là bà xã cả, theo gót dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.^{[29][cần dẫn nguồn]} Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
2. Ái Vân phu nhân Chu thị
3. Tá Quốc Phu nhân
4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ rệt thương hiệu họ.

• Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.

1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ rệt thân ái thế, theo gót ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
6. Công chúa An Quốc, gả mang lại Đào Cam Mộc.
7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý Báo Hòa), gả mang lại Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Sử gia Lê Văn Hưu bình nhập Đại Việt sử ký:

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài xích Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:^[31]

Khâm lăm le Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

Lời của sử thần chép nhập sách Việt sử xài án:

Theo K.W Taylor:

Các dự án công trình gắn sát với thương hiệu tuổi tác của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua căn nhà Lý được thờ ở đền rồng Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh TP Bắc Ninh, điểm đó là quê nhà trong phòng Lý. Gần đền rồng Đô là lăng tẩm những nhà vua căn nhà Lý ở rải rác rến bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi đền rồng thờ riêng rẽ vua Lý Thái Tổ, nương nương Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được thi công tự Thành Phố Hà Nội kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại điểm động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ thuở đầu của Đinh Sở Lĩnh với những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng đều có bài xích vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhị người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều địa hạt lấy thương hiệu ông bịa cho những mặt phố và ngôi trường học tập như: đàng Lý Thái Tổ ở những trở thành phố: TP Bắc Ninh, Thành Phố Hà Nội, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, TP. Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Xì Gòn,... hoặc đàng Lý Công Uẩn ở những trở thành phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Hà Nội và TP Bắc Ninh là 2 tượng đài đã và đang được thi công nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được thi công bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong điểm rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, Thành Phố Hà Nội theo gót khuôn mẫu trong phòng chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng nguyên khối (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng dự án công trình kính chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Thành Phố Hà Nội.^[34] Bà Vi Thị Hoa cho thấy thêm là ko có tài năng liệu vật thể nào là về khuôn mặt mày, phục trang của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang tính chất ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhị của Hải quân Nhân dân nước ta – HQ012 – được gọi là Lý Thái Tổ.

Xem thêm: sophia là ai

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons đạt thêm hình hình ảnh và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.

• Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
• ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
• Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
• Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ căn nhà Lý
• Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ^{[liên kết hỏng]}
• Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất bạn dạng Văn hóa tin tức.
• Đất nước nước ta qua chuyện những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất bạn dạng Hồng Đức, năm nhâm thìn.
• Việt sử xài án, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991.
• Lịch triều hiến chương loại chí, tập dượt 1, tập dượt 2, Nhà Xuất bạn dạng giáo dục và đào tạo, 2012.
• Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở giáo dục và đào tạo Trung tâm Học liệu xuất bạn dạng.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

• Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
• Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Lễ thắp nhang Vua Lý Thái Tổ nhập tối kí thác quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
• Khởi công thi công tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7