trương định là ai

By Admin 14/09/2023 0

Bách khoa toàn thư phanh Wikipedia

Bạn đang xem: trương định là ai

Bình Tây Đại Nguyên Soái
Trương Định

Chân Dung Trương Định

Sinh1820
Bình Sơn, Tỉnh Quảng Ngãi, Việt Nam
Mất19 mon 8, 1864 (43–44 tuổi)
Gò Công (tỉnh Gia Định), Việt Nam
Tên khácTrương Trường Định
Phối ngẫu(Lê Thị Thưởng) Trần Thị Sinh
Con cáiTrương Quyền
Cha mẹ
  • Trương Cầm (cha)

Trương Định (Chữ Hán: 張定; 1820 – 1864) hoặc Trương Công Định hoặc Trương Trường Định, là võ quan tiền triều Nguyễn, và là thủ lĩnh chống Pháp quy trình 1859 – 1864, nhập lịch sử dân tộc nước Việt Nam.

Tóm lược đái sử[sửa | sửa mã nguồn]

Trương Định sinh bên trên thôn Tư Cung, phủ Bình Sơn, Tỉnh Quảng Ngãi (nay là xã Tịnh Khê, TP.HCM Tỉnh Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi). Cha ông là Lãnh binh Trương Cầm, từng là Hữu thủy Vệ uý ở Gia Định bên dưới thời vua Thiệu Trị.

Năm 1844, Trương Định theo đuổi thân phụ nhập Nam. Sau Lúc thân phụ tổn thất, ông cư trú ngay lập tức điểm thân phụ đóng góp quân. Sau cơ, ông kết duyên với bà Lê Thị Thưởng, vốn liếng là đàn bà của một hào phú ở thị trấn Tân Hòa, tỉnh Gia Định (Gò Công Đông,Tiền Giang ngày nay).

Năm 1850, hưởng trọn ứng quyết sách khẩn phí của tướng tá Nguyễn Tri Phương, Trương Định xuất chi phí rời khỏi tuyển mộ dân bần hàn lập tháp canh điền ở Gia Thuận (Gò Công), vì vậy, ông được căn nhà Nguyễn vấp ngã thực hiện Quản cơ,[1] hàm chánh lục phẩm.

Trở trở thành thủ lĩnh chống Pháp[sửa | sửa mã nguồn]

Mộ và thông thường thờ Trương Định ở thị xã Gò Công

Năm 1861, Pháp tiến công Gia Định lượt loại nhất , Trương Định rước quân phối phù hợp với binh của tướng tá Nguyễn Tri Phương chống lưu giữ chiến tuyến Chí Hòa. Khi Đại tháp canh Chí Hòa thất thủ, ông tháo lui về Gò Công, nằm trong Lưu Tiến Thiện, Lê Quang Quyền chiêu binh ứng nghĩa, trấn lưu giữ vùng Gia Định-Định Tường.

Ở trên đây, Trương Định tổ chức triển khai lại lực lượng, tổ chức thực hiện tác chiến trong số vùng Gò Công, Tân An, Mỹ Tho, Chợ Lớn, TP Sài Gòn, Đồng Tháp Mười và kéo dãn dài đến tới biên cương Campuchia.

Kể về ông ở quy trình này, sử căn nhà Nguyễn chép:

Trương Định am tường võ nghệ, dũng mãnh, mưu mẹo lược. Tự Đức năm loại 14 (1861), trở thành Gia Định hữu sự, [a] Định hưởng trọn ứng việc nghĩa, tuyển mộ thú dõng được rộng lớn 6.000 người, lại kiêm quản ngại những đầu mục thân ái hào mộ việc nghĩa, dồn lập 18 cơ quân, luôn luôn chống tiến công người Pháp, nhận được súng ống vũ khí và đúc chế tăng nhằm sử dụng, được bạt vấp ngã thực hiện Quản cơ lĩnh Phó Lãnh binh Gia Định.[2]

Ngày 5 mon 6 năm 1862, triều đình Huế thỏa thuận hòa ước với Pháp. Cũng theo đuổi sử căn nhà Nguyễn thì:

Tháng 7 năm 1862...kể từ Lúc tiếp tục quyết định hòa ước rồi, Ngài [Tự Đức] truyền dụ Nam Kỳ nghỉ ngơi binh và yêu sách Trương Định rời khỏi Phú Yên. Khi ấy trong số tỉnh Gia Định, Định Tường, Biên Hòa những người dân ứng nghĩa rủ nhau liên kết, tôn Trương Định thực hiện Đại đầu mục, van lơn đã tạo ra tiến công, Đình thần nghị rằng: "bây giờ việc Bắc Kỳ đương khẩn, nhưng mà Nam Kỳ chưa xuất hiện thời cơ gì, van lơn kí thác Phan Thanh Giản hiểu dụ". Nhưng Trương Định tiếp tục lâu nhưng mà ko Chịu đựng về cung chức, bị không bổ nhiệm hàm.[3]

Trên thực tiễn, ông tiếp tục kể từ chối thư dụ mặt hàng của tướng tá Pháp là Bonard, bỏ mặc chiếu vua rời khỏi mệnh lệnh bến bãi binh vì thế Phan Thanh Giản truyền nhập và rút quân về Gò Công, xưng là Trung thiên tướng tá quân,[4] và được quần chúng. # tôn là Bình Tây Đại Nguyên soái, lấy điểm này thực hiện phiên bản doanh, xây cất những địa thế căn cứ địa kháng chiến.

Ngày 16 mon 12 năm 1862, Trương Định tiếp tục rời khỏi mệnh lệnh tiến công những địa điểm của quân Pháp ở cả tía tỉnh miền Đông Nam Sở, đẩy Pháp nhập tình thế lúng túng, thụ động. Tháng hai năm 1863, nhờ với viện binh tương hỗ, Pháp phản công bên trên Biên Hòa, Chợ Lớn, vây hãm Gò Công. Ngày 26 mon hai năm 1863, Pháp xâm chiếm trở thành trì, ông bay ngoài vòng vây và kéo quân về Biên Hòa.

Tháng 9 năm 1863, tướng tá Lagrandière sang trọng thay cho Bonard, phanh cuộc càn quét dọn loại nhì, bắt được bà xã con cái và một vài tùy tùng của Trương Định.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Ngày 19 mon 8 năm 1864, Huỳnh Công Tấn phản bội dẫn lối cho tới quân Pháp bất thần vây hãm tập kích. Bản doanh Đám lá tối trời [b] thất thủ, Trương Định bị trọng thương (gãy xương sống).[5]

Về tử vong của ông, những mối cung cấp ko thống nhất về sự việc ông với tử tiết hay là không. Hầu không còn những mối cung cấp nhận định rằng ông tiếp tục tử tiết nhằm ngoài rớt vào tay giặc.[6][7][8][9] Mặt không giống, theo đuổi Việt sử Tân Biên của Phạm Văn Sơn, "ông và 28 người tùy nằm trong bị phun chết".[10] Khi ấy, ông 44 tuổi hạc.

Hay tin yêu Trương Định tử tiết, vua Tự Đức sai truy tặng ông phẩm hàm, và năm 1871 lại cho tới lập thông thường thờ ông bên trên Tư Cung (Quảng Nghĩa). Con ông là Trương Quyền tiếp tục rút lên vùng Châu Đốc nối tiếp chống Pháp tăng 6 năm nữa.

Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã thử 12 bài bác thơ và một bài bác văn tế điếu ông. Trích reviews một bài:

Bàn thờ Trương Định ở bên phía trong đền
Trong Nam, thương hiệu chúng ta phất như cồn
Mấy trận Gò Công nức giờ đồn
Đấu đạn hỡi rêm tàu bạch quỷ
Hơi gươm tăng rạng vẻ Hoàng Môn
Ngọn cờ ứng nghĩa trời ko bẻ
Quả ấn Bình Tây khu đất vội vàng chôn
Nỡ khiến cho nhân vật rơi giọt luỵ
Lâm dâm tía chữ điếu vong linh.

Từ cơ đến giờ, nhiều thương hiệu lối bên trên những TP.HCM và thương hiệu ngôi trường học tập ở nước Việt Nam được có tên ông.

Xem thêm: keyd là ai trong hero team

Tuyên tía nổi tiếng[sửa | sửa mã nguồn]

Tuyên tía của Trương Định nhập thư vấn đáp thư dụ mặt hàng của tướng tá Pháp Bonard nhập thời điểm cuối năm 1862:

“ Triều đình Huế ko coi nhận tất cả chúng ta, tuy nhiên tất cả chúng ta cứ đảm bảo an toàn Tổ quốc tất cả chúng ta. ”

Ông vấn đáp Phan Thanh Giản về sự việc bến bãi binh chống Pháp: “Triều đình nghị hòa thì cứ nghị hòa còn việc của Định thì Định cứ thực hiện. Định thà đắc tội với Triều đình chứ không hề nỡ ngồi coi giang san này say sưa...”

Tuyên tía của Trương Định gửi những quan tiền ở Vĩnh Long, nhằm tỏ ý ly khai với Nam triều (vì sau hòa ước Nhâm Tuất, vua Tự Đức rời khỏi mệnh lệnh ông nên bến bãi binh) nhập mon hai năm 1863:

“ Muốn quay về hắn như xưa, dân bọn chúng tía tỉnh đòi hỏi Shop chúng tôi hàng đầu khởi nghĩa, Shop chúng tôi ko thể làm những gì được không giống. Chúng tôi sẵn sàng đánh nhau nhập phía Đông na ná phía Tây, Shop chúng tôi chống đối và đánh nhau. Chúng tôi tiếp tục tiến công té bọn giặc cướp... ”
“ Chúng tao thề nguyền tiếp tục tiến công mãi và tiến công không ngừng nghỉ, Lúc tao thiếu thốn toàn bộ tiếp tục bẻ nhánh cây thực hiện cờ, lấy gậy gộc gộc thực hiện võ khí cho tới binh lính ta... ”

Hịch của Trương Định (tháng 8 năm 1864):

“ Lòng dân tiếp tục ham muốn tao lên thực hiện nguyên vẹn nhung tía tỉnh, tao coi nhập lòng dân mến thương ko nhạt lạt của người xem so với tao. Thế là kết thúc bất thứ lỗi giặc cướp. ”

Mấy đoạn trích bên trên, được ghi quý phái bên trên thông thường thờ Trương Định, ở ngay lập tức trung tâm thị xã Gò Công.

Nhận xét[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng đài Trương Định ở trung tâm thị xã Gò Công
  • Trung úy Léopold Pallu (1828 – 1891), sĩ quan tiền tùy viên Tổng hành dinh thự của Phó đề đốc Charner, và là kẻ lãnh đạo group thủy quân lục chiến tiến công nhập Đại tháp canh Chí Hòa, trở thành Định Tường (Mỹ Tho), viết:
Lúc bấy giờ (tháng 6 năm 1861) với cùng một người An Nam rất rất kiên quyết và hào hùng thương hiệu là Trương Định[c] cho thấy thêm tiếp tục dấy loàn khởi nghĩa nhập toàn xứ...Là một trong những số những người dân nhiều nghị lực nhất, anh tao xí gạt là tiếp tục bị tiêu diệt nhập trận Gò Công, tuy nhiên sau này lại xuất hiện nay và đánh nhau nhập không còn mùa mưa...Mãi về về sau, Lúc tao đã sở hữu Biên Hòa, thương hiệu Trương Định vùng vẫy tàn đập không còn nhì vùng tứ giác của tao...[11]
  • Trong sách Sài Gòn xưa – nén tượng 300 năm trong phòng văn Sơn Nam với đoạn:
Yêu nước đặm đà, khẳng khái trước nghĩa rộng lớn, đứng tiên phong hàng đầu nhập trào lưu kháng Pháp ở Nam Kỳ vẫn chính là Trương Định. Mang ơn vua, lưu giữ khu đất cho tới vua (Gò Công là điểm vạc tích của Phạm Đăng Hưng và đàn bà là bà Từ Dũ), tuy nhiên chống mệnh lệnh Lúc hạn chế khu đất cho tới Pháp. Trương Định và dân tháp canh điền tận dụng địa hình rừng ngập đậm Gò Công nhằm khởi nghĩa, đắp điếm đập, xây lũy. Giặc nên vất vả, tổ chức triển khai nội ứng mới mẻ giết thịt được ông, trải qua không ít cuộc tiến quân cung cấp tướng tá, sắp xếp súng rộng lớn bên trên thuyền nhỏ, nhằm dịch rời điểm nước cạn hết. Địch nên rước xác ông bầy trước chợ nhằm thực hiện hội chứng cớ...và chôn ông thân ái chợ, nếu như chôn điểm hẻo lánh, e nghĩa binh lập đàn tế cờ, phục thù oán cho tới căn nhà tướng tá. Cụ Đồ Chiểu tiếp tục rước toàn bộ tận tâm viết lách bài bác văn tế ông và 10 bài bác liên trả.[12]

Gia quyến[sửa | sửa mã nguồn]

Người bà xã chính[sửa | sửa mã nguồn]

Lê Thị Thưởng (? – ?) là đàn bà một hào phú ở thị trấn Tân Hòa (Gò Công). Bà và Trương Định kết duyên năm nào là ko rõ ràng, tuy nhiên theo đuổi sử sách thì ...nhập năm 1854, nhờ việc trợ chung của mái ấm gia đình mặt mũi bà xã, Trương Định xuất gia sản, tuyển mộ dân bần hàn lập tháp canh điền Gia Thuận (Gò Công).[13]

Sau Lúc ông chồng và con cái tổn thất vì như thế việc nước, chép chuyện của bà như sau:

(Trương Định) sau vì như thế thất lợi nhưng mà tổn thất, con cái ông là (Trương) Tuệ cũng bị tiêu diệt vì như thế việc quân, bà xã (Trương) Định là Lê Thị Thưởng vì như thế ko điểm nương tựa nên về quê quán (Quảng Ngãi, quê chồng) thực hiện ăn. Năm (Tự Đức) loại 27 (1874), quan tiền tỉnh Tỉnh Quảng Ngãi tâu rằng, (Trương) Định là người dân có nghĩa khí rất rất đáng ca tụng mà lúc này bà xã của (Trương) Định lại là kẻ bần hàn khổ sở, rất rất đáng thương. Vậy, van lơn phân phối trong cả đời cho tới (vợ Trương Định) hàng tháng đôi mươi quan tiền và 2 phương gạo...
Năm (Tự Đức) loại 34 (tức năm 1881), lại cung cấp tăng cho những người bà xã (của Trương Định) hàng tháng 10 quan tiền, mặt khác, sai xã ấy nên thỉnh phảng phất cho tới thăm hỏi. Khi bà tổn thất, (vua ban) cho tới 100 quan tiền chi phí (để mai táng).[14]

Người bà xã thứ[sửa | sửa mã nguồn]

Trần Thị Sanh (1820 – 1882) là em chúng ta (con cô) thái hậu Từ Dụ, u vua Tự Đức. Bà Trần Thị Sanh là con cái loại sáu của ông Trần Văn Đồ và bà Phạm Thị Phụng. Bà Phụng là em gái ông Phạm Đăng Hưng, thân phụ của bà Phạm Thị Hằng, tức thái hậu Từ Dụ. Trước Lúc về thực hiện bà xã loại Trương Định, bà từng với cùng một đời ông chồng là ông Dương Tấn Bổn và một cô đàn bà thương hiệu Dương Thị Hương. Bà Hương về sau gả cho tới ông Huỳnh Đình Ngươn, thân phụ của chí sĩ Huỳnh Đình Điển. Ông Bổn tổn thất sớm[15], nghĩa tình bà xã ông chồng đứt đoạn, bà Sanh cố chí lo ngại chuyện thực hiện ăn và trở nên một trong mỗi người phong lưu ở xứ Gò Công.

Giàu với, bà Sanh sử dụng chi phí mua sắm lúa gạo, nhờ Trương Định rước cứu vớt tế dân, và còn fake chi phí cho tới ông Định quy tụ dân chuồn khai khẩn khu đất đai. Sau Lúc ông chồng bị tiêu diệt được hai năm, bà về thực hiện hầu thiếp cho tới Trương Định[15], nên dân gian lận mới mẻ gọi là bà Hầu.

Gò Công với tư tổng nhiều,
Mà riêng biệt với cùng một bà Hầu nhiều vĩ đại.[16]

Khi Trương Định phất cờ tiến công Pháp, bà Sanh (khi này đang trở thành bà xã loại Trương Định) lo ngại việc rèn tranh bị, tích trữ thực phẩm cho tới nghĩa binh. Khi ông chồng tổn thất, bà rước xác ông về chôn bên trên Gò Công.

Năm 1864, sau khoản thời gian Trương Định tử tiết, bà Sanh nhập miếu quy hắn, kí thác quyền coi nom tài sản cho tới con cái riêng biệt Dương Thị Hương và con cái rể là Tri thị trấn Trường Bình.

Vị trí lăng mộ[sửa | sửa mã nguồn]

Mộ Trương Định lúc đầu (1864) được sản xuất vì chưng hồ nước dù dước và bên trên bia đá với tự khắc bao nhiêu chữ: Đại Nam - An Hà lãnh binh kiêm Bình Tây Đại tướng tá quân Trương công húy Định chi mộ. Nhà nỗ lực quyền Pháp bắt đục vứt mặt hàng chữ Bình Tây Đại tướng tá quân và trị bà Sanh 10.000 quan tiền chi phí vì như thế tội lập bia trái ngược phép tắc.

Năm 1874, bà Sanh thực hiện đơn van lơn tu sửa mộ cho tới ông chồng. Lần này mộ Trương Định được xây bằng đá tạc hoa cương, với 3 bức hoành phi và 6 trụ đá ghi lại thân ái thế và sự nghiệp của ông. Một lần tiếp nữa, những hoành phi và trụ đá bị Pháp rời khỏi mệnh lệnh đục vứt...[17]

Nhà nghiên cứu và phân tích Huỳnh Minh cho tới biết: "Trải nhiều năm Pháp nằm trong, mộ Trương Định trở nên phí phế truất. Sau với bà Huỳnh Thị Điệu, thường hay gọi là bà Phủ Hải[d] cho tới sửa chữa thay thế lại. Năm 1956, được sửa sang trọng lượt nữa"...[18]

Từ năm 1972 cho tới năm 1973 xây tăng thông thường thờ. Lăng mộ và thông thường thờ Trương Định đã và đang được Sở Văn hóa - tin tức nước Việt Nam thừa nhận là Di tích lịch sử-văn hóa quốc gia ngày 6 mon 12 năm 1989.

Lễ hội tưởng vọng ông ra mắt bên trên trên đây những ngày 19 và đôi mươi mon 8 dương lịch thường niên.

Trương Định cũng khá được hậu thế tôn vinh bên trên di tích lịch sử thánh địa chúng ta Trương nước Việt Nam nằm trong thị xã Thiên Tôn, thị trấn Hoa Lư, Tỉnh Ninh Bình. Đền Trương là điểm thờ những người dân chúng ta Trương tiếp tục khuất bên trên bàn thờ cúng xã hội,[19] nhập hậu cung với tượng thờ Ngọc Hoàng Thượng đế (Trương Hữu Nhân) và 14 danh nhân chúng ta Trương tiêu biểu vượt trội tức thời phong loài kiến ở 3 miền nước Việt Nam gồm: Ban văn thờ Thái phó Trương Hán Siêu, Trạng nguyên vẹn Trương Hanh, Trạng nguyên vẹn Trương Xán, Thượng thư Trương Công Giai, Thái sư Trương Đăng Quế, Đông những học tập sĩ Trương Quốc Dụng, Thượng thư Trương Công Hy. Ban võ thờ Tướng Trương Hống, Tướng Trương Hát, Tướng Trương Nữu, Tăng lục võ sư Trương Ma Ni, Tướng Trương Chiến, Đại tướng tá quân Trương Minh Giảng và Anh hùng Trương Công Định.

Xem thêm: ái thê là gì

Ghi chú[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Ở trên đây chỉ trận Đại tháp canh Chí Hòa xẩy ra nhập mon hai năm 1861.
  2. ^ Vị trí kể từ Gò Công chuồn về phía ao Trường Đua, theo đuổi lối ấp Long Hưng cho tới té tía ấp Giá Trên nằm trong xã Kiểng Phước; kể từ trên đây với bảng chỉ dẫn chuồn tăng 8,5 km nữa nhằm cho tới thông thường thờ Trương Định (Gia Thuận). điểm này, Lúc xưa là điểm "Đám lá tối trời".
  3. ^ Trương Định (ghi chú của Hoang Phong, người dịch sách).
  4. ^ Bà Điệu là đàn bà út ít của bà Dương Thị Hương, đàn bà riêng biệt của bà Trần Thị Sanh, và ông Huỳnh Đình Ngươn. Bà Điệu lấy ông chồng là Đốc Phủ sứ là Nguyễn Văn Hải, nên gọi là bà Phủ Hải.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn dựa Thế (1992), tr. 920
  2. ^ Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, tr. 877
  3. ^ Theo Quốc triều chánh biên toát yếu, tr. 401.
  4. ^ Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, tr. 878
  5. ^ Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn dựa Thế (1992), tr. 921
  6. ^ Mark W. McLeod (1991). The Vietnamese Response vĩ đại French Intervention, 1862-1874. Greenwood Publishing Group. tr. 65. Wounded and facing capture, he took his own life.
  7. ^ William Appleman Williams, Lloyd C. Gardner chỉnh sửa (1989). America in Vietnam: A Documentary History. Norton. tr. 16.
  8. ^ 130 năm coi lại cuộc sống & sự nghiệp Trương Định: kỷ yếu ớt hội thảo chiến lược khoa học. Sở văn hóa truyền thống vấn đề Tiền Giang. 1995. tr. 11.
  9. ^ Nguyễn Khắc Viện (1978). The long resistance: 1858-1975. Nhà xuất phiên bản Ngoại ngữ. tr. 14.
  10. ^ Phạm Văn Sơn, Việt sử tân biên (quyển 5, luyện thượng, tr. 195), trích: "Một bộ-hạ là Huỳnh-công-Tấn đã thử phản qua chuyện đầu mặt hàng Pháp, rồi dẫn Liên quân cho tới vây bắt. Ông và 28 người tùy nằm trong bị phun bị tiêu diệt."
  11. ^ Theo Léopold Pallu, Histoire de L’Expédition de Cochinchine en 1861 (Lịch sử cuộc viễn chinh Nam Kỳ 1861), vì thế căn nhà xuất phiên bản Hachette in bên trên Pháp năm 1864. Bản dịch của Hoang Phong. Nhà xuất phiên bản Phương Đông, 2008, tr. 252.
  12. ^ Sơn Nam, Sài Gòn xưa - nén tượng 300 năm, Nhà xuất phiên bản. Trẻ, 2008, tr. 162.
  13. ^ Nhiều người biên soạn, Hỏi đáp lịch sử dân tộc Việt Nam, Nhà xuất phiên bản. Trẻ, 2007, tr. 88-89.
  14. ^ Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, tr. 878.
  15. ^ a b Trần Anh Tài, Chút kỉ niệm xưa, báo Khoa học tập Phổ thông.
  16. ^ Nguyễn Liên Phong, Nam Kỳ phong tục nhơn vật biểu diễn ca.
  17. ^ Theo Cao Văn Sáu, Vợ Trương Định, một liệt phái đẹp tư lượt vươn cao nhập số phận, sách Nam Sở xưa và ni, Nhà xuất phiên bản TP.HCM, 2005, tr.173 - 176.
  18. ^ Huỳnh Minh, Gò Công xưa, Nhà xuất phiên bản Thanh Niên, 2001, tr. 77.
  19. ^ “XÂY DỰNG NHÀ THỜ HỌ TRƯƠNG VIỆT NAM LÀ ĐỂ LẠI MỘT CÔNG TRÌNH TÂM LINH MUÔN ĐỜI CHO CON CHÁU MAI SAU”. Bản gốc tàng trữ ngày 13 tháng tư năm 2016. Truy cập ngày 7 mon 11 năm 2019.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  • Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, truyện "Trương Định", Nhà xuất phiên bản Văn học tập, 2004.
  • Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn dựa Thế biên soạn, Từ điển anh hùng lịch sử dân tộc Việt Nam, NXB Khoa học tập xã hội, 1992.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]